ADHD en ADD

ADHD is een veel genoemde steeds meer voorkomende stoornis, vooral bij kinderen. ADHD bestaat uit drie types, waarbij het gemengde en hyperactieve-impulsieve type de twee meest bekende types zijn. Het hyperactieve/impulsieve type verschilt het meeste met het overwegend niet-oplettende type (ADD) door de manier waarop ze hun AD(H)D laten zien. Zoals de naam al doet vermoeden laat het kind met het hyperactieve/impulsieve type het bekende drukke, ongecontroleerde en “doen-voor-denken” gedrag zien. ADD, of het overwegend niet-oplettende type, is meer naar binnen gericht. Deze kinderen zullen -naar buiten toe- juist rustiger lijken, maar ook afwezig en ongeïnteresseerd. Zij hebben juist meer problemen met hun concentratie en aandacht gericht te sturen.

Wat is ADHD/ADD?

AD(H)D is een afkorting van Attention Deficit/(Hyperactivity) Disorder, of in het Nederlands een aandachts- en concentratiestoornis met hyperactiviteit. De kenmerken van ADHD zijn onder meer hyperactiviteit, impulsiviteit en aandachtsproblemen. Deze kenmerken kunnen zich ook los van elkaar kenbaar maken. Zo krijgen ook veel kinderen de diagnose ADD. Dit wilt zeggen dat er eigenlijk sprake is van ADHD, alleen dan zonder de hyperactiviteit. HD wil zeggen dat het met name om de hyperactiviteit en impulsiviteit gaat en niet om het aandachtsprobleem. Kinderen met ADHD zijn erg druk en kunnen zich moeilijk concentreren op één taak of situatie. Door de vele prikkels om zich heen, die zij niet weten te filteren, reageren ze als een vlinder, met overal een beetje aandacht.

In Nederland zijn er geen specifieke cijfers, maar gebaseerd op verschillende gegevens maakt het NJI (Nederlands Jeugd instituut) de schatting dat tussen 2 en 6 procent van de kinderen/jeugdigen een ADHD diagnose hebben. Deze cijfers lopen jaarlijks op.

Types en kenmerken

ADHD bestaat uit drie soorten types, overwegend niet-oplettend, hyperactief en impulsief en het gemengde type. Bij AD(H)D horen bepaalde kenmerken, die te zien zijn bij één of alle types van deze stoornis. Kinderen met de diagnose AD(H)D kunnen erg van elkaar verschillen. Niet alle drukke kinderen hebben AD(H)D, maar zo zijn ook weer niet alle kinderen met AD(H)D, druk. Lees hieronder meer over de verschillende types van AD(H)D en de kenmerken volgens het handboek DSM (Diagnostic Statistic Manuel of Mental Disorders), een internationaal classificatiesysteem van de geestelijke gezondheidszorg, waarin de criteria voor de diagnose van AD(H)D zijn vastgelegd.

De verschillende types

Zoals eerder gezegd worden er drie soorten types onderscheiden binnen ADHD. Sommige onderzoekers en anderen hebben het liever over zes verschillende types. Deze drie types zijn opgezet vanuit drie groepen: aandachts- en concentratieproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit.  De meeste professionals gaan echter uit van de volgende drie types ADHD:

1. Het overwegend niet-oplettende type (ADD)

Dit type van ADHD wordt ook wel ADD (Attention Dificit Disorder), of aandachtstekortstoornis, genoemd. De meeste meisjes met ADHD hebben dit type. Kinderen met dit type ADHD kunnen de volgende kenmerken laten zien:

• Dromerig zijn
• Passief lijken
• Teruggetrokken
• Ongeorganiseerd en vergeetachtig lijken
• Niet lijken te luisteren
• Vaak dingen kwijt zijn
• Gemakkelijk afgeleid
• Moeite met sociale gebeurtenissen

Kinderen met ADD vinden het moeilijk om hun aandacht bij bepaalde zaken te houden, of het nou een taakje, gesprek of iets anders is. Er zijn wel verschillen in de soorten van aandachtsproblemen. Zo kunnen kinderen met dit type, of een combinatie van dit type en een andere, problemen hebben met het richten van hun aandacht. Dit kan ervoor zorgen dat kinderen moeilijk kunnen beginnen aan een taak of opdracht.

Als ze dan eenmaal begonnen zijn aan een taak, kunnen ze problemen ondervinden met het selecteren van de prikkels. Kinderen met een aandachts- en concentratieprobleem kunnen het moeilijk vinden om te kiezen welke prikkels op dat moment belangrijk zijn en welke prikkels minder belangrijk zijn. Hierbij gaat het ook om een selectie maken tussen belangrijke en niet-belangrijke details. Een voorbeeld hiervan:

Is de toelichting die de juf geeft belangrijker dan de die mooie luchtballon buiten?

Dit soort aandachts- en concentratieprobleem hangt ook wel samen met de volgende: problemen bij het vasthouden van de aandacht en/of concentratie. Door de constante stroom aan prikkels is het lastig voor kinderen met een aandachts- en concentratiestoornis, om de aandacht bij een bepaalde taak te houden als het lijkt dat er interessantere of meer prikkelden stof binnenkomt. Daarnaast kunnen zij ook problemen ondervinden bij het gericht verplaatsen van de aandacht, als er bijvoorbeeld overgestapt moet worden naar een andere taak in de klas. Dit kan groot zijn, maar ook klein. Zoals overstappen van plus-sommen, naar min-sommen.

Als laatste kunnen kinderen met (vooral) ADD problemen hebben met informatieverwerking. Doordat de informatieverwerking langer duurt, is er meer kans dat ze tussendoor, tijdens het verwerken, afgeleid worden.

De gedragsproblemen die zich voortdoen bij kinderen met ADD, zijn vaker naar binnen gericht. Hierbij zie je dus vaker angst, zoals faalangst, slechte schoolprestaties en moeilijke of negatieve relaties met leeftijdsgenootjes.

Ook al lijkt hun gedrag van buitenaf rustiger, toch zouden deze kinderen aangeven in hun hoofd wel druk te zijn.

1. Het hyperactieve en impulsieve type

Bij dit type staan de meest benoemde, bekende kenmerken van ADHD voorop, hyperactief en impulsief. Kinderen die dit type van ADHD hebben geven (schreeuwen) vaak al een antwoord, voordat de vraag echt gesteld is en dus voordat ze die echt gehoord hebben. Ze doen eerst en denken later.  Hierbij luisteren ze niet echt naar wat andere zeggen en kunnen ze zichzelf moeilijk onder controle houden. Andere kenmerken die bij dit type horen, zijn:

• Moeilijk stil kunnen blijven zitten
• Snel afgeleid
• Moeilijk om op hun beurt te wachten
• Niet rustig kunnen spelen
• Overdreven veel praten
• Anderen niet uit laten praten en/of in de rede vallen
• Zich vaak in gevaarlijke situaties plaatsen
• Moeilijk instructies kunnen opvolgen

Kinderen met dit type ADHD zijn vaak erg actief en voortdurend in beweging. Ze zijn dan ook snel ergens enthousiast over, maar kunnen ook snel gefrustreerd raken. Dit type ADHD gaat dus ook vaker samen met zogenaamd probleemgedrag dat zich naar buiten toe laat zien. Druk, onbeheerst, snel afgeleid en in sommige gevallen ook agressief.

1. Het gemengde type

De meest voorkomende vorm van ADHD is het gemengde type. Hierbij is er sprake van zowel de aandachts- en concentratieproblemen, als van de impulsiviteit en hyperactiviteit. Hierbij kunnen dus  bovengenoemde kenmerken allemaal voorkomen, in meerdere of mindere mate.

Kenmerken AD(H)D volgends DSM-IV

Zoals al eerder beschreven in dit artikel maken professionals die AD(H)D mogen diagnosticeren, gebruik van de criteria van de DSM-IV (4^de editie). Degene die deze lijsten gebruiken, zouden ze moeten gebruiken als leidraad en niet als afvinklijst voor de diagnose, daarover kan je hier meer lezen.

De lijsten met criteria beschrijven de gedragingen die voor komen bij AD(H)D. Bij elke rij aan kenmerken, staat aangegeven aan hoeveel van criteria een kind moet voldoen om AD(H)D te hebben. Hieronder staan de gegevens van de DSM-IV. De DSM V is er ook al, maar deze lijkt nog wat weinig gebruikt te worden. De verschillen tussen de twee lijken niet zo groot. Alleen zou een kind in de nieuwe editie aan minder criteria moeten voldoen om ook gediagnosticeerd te kunnen worden met AD(H)D.

DSM-IV-TR criteria ADHD

A: Zes (of meer) van de volgende symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau:
En/of
Zes (of meer) van de volgende symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau:

Aandachtstekort

• Slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten.
• Heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden.
• Lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt.
• Volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes af te maken of verplichtingen op het werk na te komen (niet het gevolg van oppositioneel gedrag of van het onvermogen om aanwijzingen te begrijpen).
• Heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten.
• Vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken die een langdurige aandacht (langdurige geestelijke inspanning) vereisen (zoals school- of huiswerk).
• Raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden (bijvoorbeeld speelgoed, huiswerk, potloden, boeken of gereedschap).
• Wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels.
• Is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden.

Hyperactiviteit

• Beweegt vaak onrustig met handen of voeten of draait in zijn/haar stoel.
• Staat vaak op in de klas of in andere situaties waar verwacht wordt dat men op zijn plaats blijft zitten.
• Rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij adolescenten of volwassenen kan dit beperkt blijven tot subjectieve gevoelens van rusteloosheid).
• Kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten.
• Is vaak “in de weer” of “draaft maar door”.
• Praat vaak aan een stuk door.

Impulsiviteit

• Gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn.
• Heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten.
• Verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op (bijvoorbeeld mengt zich zomaar in gesprekken of spelletjes).

B: Enkele symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit of onoplettendheid die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig.
C: Enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bijvoorbeeld op school of werk en thuis).
D: Er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatig functioneren.
E: De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bijvoorbeeld stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis).

Conclusie

ADHD is een stoornis waarbij het kind impulsief, hyperactief en/of aandachts- en concentratieproblemen laat zien. Omdat kinderen allemaal uniek zijn, laten zij ook allemaal op een eigen manier hun “vorm” van ADHD zien.

Er zijn verschillende types ADHD, waarbij het hyperactieve en impulsieve type het meest bekende is, samen met het gemengde type. Het ander type, het overwegend niet-oplettende type, is wat minder benoemd. Dit type wordt ADD genoemd en komt het meeste voor bij meisjes.